Mitologi lahirnya wuku yang menjadi perhitungan dalam wariga di Bali mungkin sudah lazim kita dengar. Lalu bagaimana dengan mitologinya atas lahirnya wewaran dari ekawara sampai dasa wara?
BULELENG, BALI EXPRESS – Jika melihat kalender Bali, tidak pernah lepas dari konsep wewaran. Mulai dari ekawara, dwiwara, triwara, caturwara, pancawara, sadwara, saptawara, astawara, sangawara dan dasawara. Perhitungan wewaran dalam padewasan ini sangat menentukan ala ayuning dewasa.
Dosen Wariga, STAHN Mpu Kuturan Made Gami Sandi Untara mengatakan cerita atau mitologi atas lahirnya wewaran itu dikupas dalam Lontar Medangkemulan. Di dalam lontar ini, selain kelahiran wuku juga menceritakan para Dewa dan Rsi adalah berwujud menjadi wewaran.
Dalam petikan Lontar Medangkemulan disebutkan : Kunang kang rumuhun, sanghyang ekataya, maka hinggan taliwangke, nga. Sanghyang timira maka pepet, nga, Sanghyang kalima maka linggan, menga, nga, dadi, dwi wara. Sanghyang cika, dadi dora.
Sanghyang wacika, dadi waya. Sanghyang manacika, dadi byantara, punika sanghyang tri kursika maka lingga tri wara. Sanghyang caturlokapala, dadi catur wara, sri, bhagawan bregu; laba, bhagawan kanwa; jaya, bhagawan janaka; manala, bhagawan narada. Sanghyang garga, ka; sang korsika, u ; dadi pancawara.
Mwang sadrsi, indra dadi tungleh; baruna dadi aryang. Yama dadi paniron; hyang bajra dadi was; Sanghyang airawana dadi maulu. Mwah saptarsi, slokanya : Radityanca candryatam kujayenca rabudyattam wraspatitamnca Cabiscara gunatryam, kunang sanghyang baskara dadi, ra, sanghyang candra dadi, ca, sanghyang angara dadi anggara, sanghyang udaka dadi, bu; sanghyang suraguru dari, wra; sanghyang bregu dadi cu, sanghyang wasurama dadi, ca.
Dalam lontar tersebut diuraikan jika Sang Timira menjadi Pepet, Sang Hyang Kalima menjadi Menga. Keduanya menjadi Dwiwara. Sang Hyang Cika menjadi Dora, Sanghyang Wacika menjadi Waya. Sang Hyang Manacika menjadi Byantara. Itulah Sang Hyang Tri Kursika berwujud menjadi Triwara.
Kemudian Sang Hyang Caturlokapala menjadi Catur Wara. Sri adalah Bhagawan Bregu, Laba adalah Bhagawan Kanwa, Jaya adalah Bhagawan Janaka dan Mandala adalah berasal dari Bhagawan Narada.
Sang Hyang Garga menjadi Kliwon, Sang Hyang Korsika menjadi Umanis, Sang Hyang Metri menjadi Pahing, Sang Hyang Kurusya menjadi Pon, Sang Hyang Pratanjala menjadi Wage. “Jadi Pancawara adalah perwujudan dari Sang Hyang Pancakorsika,” ujarnya.
Sad Rsi berwujud menjadi Sadwara yaitu Indra menjadi Tungleh. Bharuna menjadi Aryang, Kuwera menjadi Urukung. Bayu menjadi Paniron, Hyang Bajra menjadi Was, Sang Hyang Airawana menjadi Maulu.
Gami menambahkan, dalam sloka Sapta Rsi dinyatakan Sang Hyang Baskara menjadi Redite. “Sang Hyang Candra menjadi Coma, Sang Hyang Anggara menjadi Anggara, Sang Hyang Udaka menjadi Buda, Sang Hyang Bregu menjadi Wraspati, Sang Hyang Bergu menjadi Cukra, Sang Hyang Wasurma menjadi Caniscara,” sebutnya.